Το Αρχιτεκτονικό Θαύμα της Ηπείρου: Ναός Μέσα Σε Βράχο Πάνω από Γκρεμό
Ναός: Η Μονή Κηπίνας είναι το άγνωστο μικρό «Μετέωρο» της Ηπείρου. Κανείς δεν γνωρίζει πότε κτίστηκε. Ο ναός έχει κτιστεί κυριολεκτικά μέσα σε βράχο, στην είσοδο ενός σπηλαίου, έτσι ώστε να μοιάζει με κρυμμένο φρούριο, καμουφλαρισμένο από το φυσικό περιβάλλον.
Μπρος γκρεμός και πίσω βράχος
Η Ελλάδα βρίθει από κτίσματα θρησκευτικής πίστης που είτε φημίζονται ως αρχιτεκτονικά κομψοτεχνήματα, είτε προκαλούν δέος λόγω της τοποθεσίας που επιλέχθηκε να χτιστούν.
Με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τα Μετέωρα, θα έλεγε κανείς ότι οι εμπνευστές της ανέγερσης μοναστηριών είναι οι πιο… ευφάνταστοι αρχιτέκτονες κτιρίων στην Ελλάδα. Όσο πιο απομονωμένα τόσο καλύτερα. Και όσο πιο κοντά στο… Θεό, τόσο πιο κατανυκτικά.
Ανεξάρτητα απ’ το αν κάποιος είναι ή όχι θρησκευόμενος, για πάρα πολλούς ταξιδιώτες μία από τις πιο αξέχαστες εμπειρίες σε συνθήκες διακοπών είναι η επίσκεψη σε ένα τέτοιο μοναστήρι ή εκκλησάκι στη μέση του πουθενά, στο Κυκλαδίτικο τοπίο. Αν υπάρχει όμως μόνο ένας τόπος χριστιανικής «επίκλησης» τον οποίο είναι αδύνατο να ξεχάσει ο επισκέπτης στο υπόλοιπο της ζωής του, αυτός βρίσκεται στα Τζουμέρκα της Ηπείρου και συγκεκριμένα κοντά στο φημισμένο βλαχοχώρι Καλλαρύτες του νομού Ιωαννίνων.
Το μικρό «Μετέωρο» της Ηπείρου
Η Μονή Κηπίνας είναι το άγνωστο μικρό «Μετέωρο» της Ηπείρου, μια κατασκευαστική επινόηση που αποθέωσε τη ζεύξη της φύσης με την ανθρώπινη δημιουργία. Έχει κτιστεί κυριολεκτικά μέσα σε βράχο, στην είσοδο ενός σπηλαίου, έτσι ώστε να μοιάζει με κρυμμένο φρούριο, καμουφλαρισμένο από το φυσικό περιβάλλον.
Στο θαυμασμό για την επιλογή και υλοποίηση οικοδόμησης της μονής σε αυτό το σημείο, προστίθεται το μυσταγωγικό, τραχύ, ορεινό τοπίο. Σε συνδυασμό με τις αγιογραφίες του 17ου αιώνα που βρίσκονται στο μικρό ναό εντός μονής, η αίσθηση κατάνυξης κυριεύει ακόμα και τον πιο… αθεόφοβο.
Ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος φθάνει ως τη βάση του βράχου και η πρόσβαση στη μονή περνάει μέσω ενός μονοπατιού σκαλισμένο στο βράχο και μιας ξύλινη γέφυρας. Θρυλείται ότι κατά την τουρκοκρατία η ξύλινη γέφυρα ήταν κινητή και οι μοναχοί την ανέβαζαν με μοχλό, ώστε να προστατεύονται από επιδρομές. Στο εσωτερικό υπάρχουν χώροι υποδοχής καθώς και τα κελιά των μοναχών σε δυο επίπεδα. Στο ισόγειο ο χώρος καθιστικού και το καθολικό, που αποτελείται από το νάρθηκα, τον κυρίως ναό και το Ιερό Βήμα. Μια ξύλινη πόρτα στο πίσω μέρος του ναού οδηγεί μέσα στο σπήλαιο, όπου πιστεύεται ότι αναζητούσαν καταφύγιο επί Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών!
Κανείς δεν γνωρίζει πότε κτίστηκε
Το όνομα της μονής οφείλεται στους κήπους που καλλιεργούσαν κοντά σε αυτήν οι μοναχοί. Θεωρείται ότι η Μονή Κηπίνας γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη το 18ο αιώνα, όταν φιλοτεχνήθηκε το τέμπλο και τοιχογραφήθηκε το καθολικό της μονής, που είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το εντυπωσιακό είναι όμως ότι κανείς δεν μπορεί να βάλει το χέρι του στη φωτιά για το πότε κτίστηκε.
Το παρόν κτίσμα χρονολογείται στα τέλη του 17ου αιώνα, ωστόσο η εκδοχή περί της ίδρυσης μονής στην τοποθεσία αιώνες νωρίτερα είναι η επικρατέστερη. Επρόκειτο πιθανότατα για ένα μικρό μοναστήρι όπου ζούσε μια ολιγάριθμη αδελφότητα και μάλλον είχε ξεκινήσει ως ασκηταριό.
Ηπειρώτες λόγιοι, θεωρούν πως η μονή ιδρύθηκε στην ύστερη βυζαντινή περίοδο, τον 13ο ή 14ο αιώνα, ενώ ο μητροπολίτης Άρτης και Πρεβέζης του 19ου αιώνα, Σεραφείμ Ξενόπουλος, που διακρίθηκε για το συγγραφικό έργο του, έχει γράψει ότι ανεγέρθηκε το 1212 ή το 1222, επί Δεσποτάτου της Ηπείρου. Στη δική του αναφορά βασίζεται επιγραφή εντός της μονής, που χρονολογεί την ανέγερσή της στα 1212. Είναι άγνωστο πάντως από πού προέρχονται αυτές οι εκτιμήσεις. Πιθανόν οι μελετητές να είχαν στη διάθεσή τους στοιχεία από τοπικές παραδόσεις ή επιγραφές που σήμερα έχουν φθαρεί τόσο ώστε δεν διαβάζονται.
Το μοναστήρι σήμερα
Εδώ και χρόνια δεν κατοικεί στο μοναστήρι κανείς, σύμφωνα με τους ερευνητές του ερήμωσε από μοναχούς κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Δεν αφέθηκε όμως να ρημάξει. Η σημαντικότερη προσπάθεια συντήρησης του ξεκίνησε το 1996, όταν η αρχαιολόγος Αργυρώ Καραμπερίδη, και ο αρχιτέκτονας και προϊστάμενος της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Βασίλης Κασκάνης συνέταξαν τη μελέτη στερέωσης και αποκατάστασης του μοναστηριακού συγκροτήματος, πάνω στην οποία βασίστηκαν οι εργασίες του Υπουργείου Πολιτισμού.
Μπορεί η πίστη στο Θεό να είναι έως και ανεξήγητη για πολλούς ανθρώπους. Η επίσκεψη σε αυτό το μνημείο της ορθοδοξίας όμως δεν αφήνει καμία αμφιβολία στον οποιονδήποτε ότι τα έργα κάποιων που του αφιέρωσαν τη ζωή τους είναι… θαυμαστά.