Μόλις 2 ώρες μακριά από την Αθήνα, βρίσκεται ένας από τους πιο όμορφους προορισμούς για πεζοπορία στην Πελοπόννησο: είναι το χωριό Καρυές Λακωνίας, όπου υπάρχουν πάνω από 50 χιλιόμετρα σηματοδοτημένων μονοπατιών μέσα στο πιο όμορφο δάσος βελανιδιάς που έχετε δει, ένα δρυοδάσος τόσο πυκνό που κατά την αρχαιότητα ήταν αφιερωμένο στο Δία Σκοτίτα (τον σκιερό Δία).
Δεκάδες ρεματιές με δροσερά νερά όλο το χρόνο, καστανιές και καρυδιές, κι ένα γραφικό χωριό με όλες τις ανέσεις για τους επισκέπτες, είναι το σκηνικό που θα σας μαγέψει.
Διαδρομή 1/ Το μονοπάτι του χωριού
Συνολικό μήκος διαδρομής: 4,7 χλμ.
Χρόνος πορείας: 1 ώρα και 50 λεπτά
Συνολική ανάβαση: 219 μ.
Μια απολαυστική και ξεκούραστη πεζοπορική διαδρομή κατάλληλη για όλους, ιδανική για να γνωρίσετε τις όμορφες Καρυές. Η αφετηρία της Διαδρομής 1 είναι η κεντρική πλατεία του χωριού με τα καφέ και τα εστιατόρια. Ακολουθώντας τη σήμανση της Διαδρομής 1 ανηφορίζετε προς το ψηλότερο μέρος του χωριού και φτάνετε στη διασταύρωση όπου μια ξύλινη πινακίδα σας οδηγεί με μια μικρή παράκαμψη δεξιά στο Μνημείο των Καρυάτιδων. Πρόκειται για ένα πιστό αντίγραφο του προστεγάσματος του Ερεχθείου της Ακρόπολης, το οποίο κατασκευάστηκε το 1983 σε περίοπτο σημείο, από αυθεντικό πεντελικό μάρμαρο (ίδιο με αυτό των ναών της Ακρόπολης) και τα αγάλματα, έργα του γλύπτη Στέλιου Τριάντη, είναι από συνθετικό υλικό (πυριτική άμμος και λευκό τσιμέντο).
Λίγο παρακάτω θα περάσετε από τα παλιά αλώνια, στη νοτιοδυτική άκρη του χωριού. Στην ομαλή αυτή πλαγιά με την ήπια κλίση, οι κάτοικοι του χωριού διαμόρφωσαν περισσότερα από 25 μεγάλα αλώνια με ωραία πλακόστρωση και χαμηλό πέτρινο τοιχίο στην περίμετρο, όπου αλώνιζαν τα δημητριακά που καλλιεργούσαν στα χωράφια τους. Συνεχίζοντας, βγαίνετε στον κεντρικό δρόμο που διασχίζει το χωριό, μερικά μέτρα νότια από την Πλατεία Ράχης ή Κάτω Πλατεία, που πρόσφατα (άνοιξη του 2021) απέκτησε μια πολύ όμορφη πλακόστρωση. Από την πλατεία Ράχης συνεχίζετε στον κεντρικό δρόμο προς τα νότια, και μετά από 150 μέτρα έχετε φτάσει στην άκρη του υψώματος όπου βρίσκεται ο παλιός ναός της Αγίας Παρασκευής, ένας πολύ όμορφος πετρόχτιστος ναός βυζαντινού ρυθμού, του 17ου αιώνα. Δίπλα στο ναό βρίσκεται το διώροφο πέτρινο κτήριο του Δημοτικού Σχολείου που χτίστηκε το 1933-1934, και από τότε λειτουργεί αδιάλειπτα στεγάζοντας το δημοτικό σχολείο του χωριού.
Κατηφορίζοντας από το λόφο της Αγίας Παρασκευής, διασχίζετε μικρά κτήματα, αφήνετε πίσω σας τα τελευταία σπίτια στη νοτιοανατολική άκρη του χωριού, και φτάνετε στη βρύση του Σάκαλη, ή Κάτω Βρύση. Αυτή η όμορφη πέτρινη βρύση με τις δύο καμάρες χτίστηκε τον 18ο αιώνα και ήταν η βασική πηγή ύδρευσης του χωριού μέχρι και το 1928. Από τη βρύση του Σάκαλη, ακολουθείτε το δασικό δρόμο που ανηφορίζει στο λόφο Στρογγυλοβούνι από τη νότια πλαγιά του και μετά από λίγο φτάνετε στην κορυφή του λόφου, όπου βρίσκεται το ξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου. Εδώ, κάτω από τη σκιά των ψηλών πεύκων και μέσα στην ησυχία του δάσους, είναι το ιδανικό σημείο για να κάνετε μια στάση ξεκούρασης, ή και πικνίκ αν θέλετε. Υπάρχει ένα ξύλινο τραπέζι στο προαύλιο του ναού και μια βρύση με δροσερό νερό. Από τον Άγιο Κωνσταντίνο κατηφορίζετε στο δασικό δρόμο προς τα βόρεια και, μετά από περίπου 2 χιλιόμετρα, έχετε επιστρέψει στο σημείο της αφετηρίας σας, στην κεντρική πλατεία του χωριού.
Διαδρομή 3/ Το αρχαίο μονοπάτι
Συνολικό μήκος διαδρομής: 11,1 χλμ.
Χρόνος πορείας: 5 ώρες
Συνολική ανάβαση: 346 μ.
Βαθμός δυσκολίας: 3
Αυτή η διαδρομή ακολουθεί σε ένα τμήμα του τη γραμμή του αρχαίου δρόμου που οδηγούσε από τις αρχαίες Καρυές προς τους άλλους οικισμούς της Σκιρίτιδας (μιας μεγάλης επαρχίας των αρχαίων Αρκάδων) και την Τεγέα (το μητροπολιτικό κέντρο των αρχαίων Αρκάδων). Νερό θα βρείτε στην πηγή Κρίτσοβα (περίπου στα μισά της διαδρομής) οπότε δεν χρειάζεται να κουβαλάτε πολύ μαζί σας. Η αφετηρία της Διαδρομής 3 είναι η κεντρική πλατεία του χωριού. Ακολουθείτε τον κεντρικό δρόμο προς τα δυτικά (προς Σπάρτη/Τρίπολη) και μετά από 250 μέτρα θα περάσετε από την πέτρινη τοξωτή γέφυρα πάνω από τον ποταμό Δειρό (Επάνω Ρέμα). Η γέφυρα αυτή κατασκευάστηκε το 1886 από Ιταλούς τεχνίτες, με τεχνικές προδιαγραφές που κάλυπταν τις απαιτήσεις μιας «εθνικής οδού» της εποχής εκείνης, και αυτό διότι υπήρξε ένας σχεδιασμός να διέρχεται από τις Καρυές ο κεντρικός δρόμος Σπάρτης-Τρίπολης-Αθήνας, με το –σωστό για την εποχή- σκεπτικό ότι ο κεντρικός δρόμος και η κίνησή του, φέρνουν την ανάπτυξη. Τελικά, ο δημόσιος δρόμος Σπάρτης-Τρίπολης κατασκευάστηκε πιο δυτικά αλλά έμεινε αυτή η πανέμορφη πέτρινη γέφυρα που έκτοτε εξυπηρετεί την κίνηση από και προς τις Καρυές και τα άλλα χωριά του Πάρνωνα.
Περίπου 130 μέτρα μετά τη γέφυρα, θα αφήσετε τον κεντρικό δρόμο και θα στρίψετε δεξιά στον τσιμεντόδρομο που οδηγεί προς το τελευταίο σπίτι του χωριού, και αμέσως μετά αρχίζει ο αρχαίος «δρόμος», πλάτους τουλάχιστον 2,5 μέτρων, που κινείται ανάμεσα στις ξερολιθιές που οριοθετούν τα κτήματα. Ο αρχαίος αυτός δρόμος ήταν σε χρήση για τουλάχιστον 2.500 χρόνια. Περνούσε από την περιοχή Αγορά (ένα μεγάλο λιβάδι ακριβώς δίπλα και δυτικά από το δρόμο που πάει προς Τρίπολη, περίπου 2 χιλιόμετρα μετά τη διασταύρωση προς Σπάρτη) όπου κατά την αρχαιότητα μαζεύονταν εδώ Αρκάδες από όλη την περιοχή της Σκιρίτιδας και εμπορεύονταν τα προϊόντα τους. Για 2,2 χιλιόμετρα θα περπατάτε σε αυτόν τον αρχαίο δρόμο, μέχρι να βγείτε σε ένα χωματόδρομο, τον οποίο ακολουθείτε προς τα βόρεια.
Το επόμενο σκέλος αυτής της διαδρομής διασχίζει ένα εκτεταμένο οροπέδιο με παλιά κτήματα, που τώρα είναι βοσκότοποι. Μετά από περίπου 2,8 χιλιόμετρα έχετε φτάσει στη βρύση Κρίτσοβα, σε μια πανέμορφη περιοχή με πολλά έλατα. Εδώ γεμίζετε το παγούρι σας με δροσερό νερό, και συνεχίζετε στο χωματόδρομο προς τα ανατολικά. Ο δρόμος προχωράει δίπλα σε ένα μακρόστενο χωράφι μήκους ενός χιλιομέτρου που τη λένε Μακριά Λάκκα, και σταματάει στο τέλος του χωραφιού. Από εδώ συνεχίζετε σε ένα μονοπάτι που προχωράει δίπλα σε μια στενή λωρίδα παλιών χωραφιών, και μετά από 800 μέτρα θα δείτε στα δεξιά σας το λιβάδι με μια σειρά από τεράστιες γέρικες βελανιδιές, τα ονομαζόμενα Δέντρα του Κάκαρη. Αξίζει να κάνετε μια στάση ξεκούρασης στη σκιά αυτών των αιωνόβιων βελανιδιών και να απολαύσετε τη γαλήνη του πανέμορφου τοπίου. Το τελευταίο σκέλος της Διαδρομής 3 ανηφορίζει στη βορειοδυτική πλαγιά του λόφου του Αη Λιά, και κατηφορίζει στη νότια πλαγιά του με μεγάλη κλίση και εξαιρετική θέα προς τις Καρυές, μέχρι να συναντήσει τον κεντρικό ασφαλτοστρωμένο δρόμο περίπου 600 μέτρα βόρεια από τις Καρυές.
Λίγο πριν επιστρέψετε στο χωριό, θα περάσετε δίπλα από το Ναό της Παναγίας και τους Πλάτανους του Μενελάου. Εδώ υπάρχει και η βρύση της Παναγίας με κρυστάλλινο δροσερό νερό, ιδανικό σημείο για μια τελευταία στάση ξεκούρασης. Ο ναός της Παναγίας χτίστηκε σε αυτό το σημείο το 1900, αντικαθιστώντας έναν μικρότερο και παλιότερο ναό που βρισκόταν 20 μέτρα πιο νότια. Μέχρι το 2001 οι πέτρινοι τοίχοι του ναού ήταν σκεπασμένοι με σοβά, όταν, όμως, απομακρύνθηκε ο σοβάς αποκαλύφθηκε η ωραία τοιχοδομία του, καθώς και πολλά αρχιτεκτονικά μέλη από κάποιον αρχαίο ναό ενσωματωμένα στους τοίχους, τα οποία βρέθηκαν κατά τις εκσκαφές για τη θεμελίωση της εκκλησίας. Δεν έχει βρεθεί κάποια αρχαία επιγραφή ή άλλο εύρημα που να επιβεβαιώνει αυτή την εκδοχή, αλλά είναι πολύ πιθανό αυτά τα αρχιτεκτονικά μέλη να ανήκουν στο ιερό της Αρτέμιδος και των Νυμφών που θα πρέπει να βρισκόταν σε αυτό ακριβώς το σημείο. Τα τέσσερα γιγάντια πλατάνια που βρίσκονται στο προαύλιο του ναού θα πρέπει να έχουν ηλικία άνω των 3000 ετών. Ονομάζονται Πλάτανοι του Μενελάου, γιατί πολύ πιθανόν να είναι οι πλάτανοι που αναφέρει ο Ρωμαίος συγγραφέας Μάρκος Βιτρούβιος (1ος π.Χ. αιώνας) ότι φύτεψε ο ίδιος ο Μενέλαος στο ιερό της Αρτέμιδος. Από αυτόν το μαγευτικό τόπο αναψυχής, ακολουθώντας τον ασφαλτόδρομο προς τα νότια, περπατώντας ανάμεσα στα κτήματα με τις κερασιές, τις καρυδιές και τις καστανιές, θα επιστρέψετε στην κεντρική πλατεία του χωριού.
Συνολικό μήκος διαδρομής: 5,8 χλμ.
Χρόνος πορείας: 2 ώρες και 30 λεπτά
Συνολική ανάβαση: 345 μ.
Αυτή η διαδρομή διασχίζει τα πιο όμορφα και πιο πυκνά τμήματα του δρυοδάσους των Καρυών. Είναι μια απολαυστική και καλά ισορροπημένη πεζοπορία, με σωστές «δόσεις» μήκους, βαθμού δυσκολίας, και χρόνου πορείας, κατάλληλη για όλους τους πεζοπόρους σε καλή φυσική κατάσταση. Η αφετηρία της Διαδρομής 7 βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο Καρυών-Βαρβίτσας, περίπου 600 μέτρα μετά την κάτω πλατεία του χωριού. Το πρώτο σκέλος της διαδρομής είναι ένας δασικός δρόμος μήκους περίπου 1 χιλιομέτρου που προχωράει προς τα ανατολικά, στη βόρεια πλαγιά του Κάτω Ρέματος (ή ποταμό Οινούντα, όπως το έλεγαν οι αρχαίοι Καρυάτες) όπου υπάρχουν πολλά εύφορα πατατοχώραφα, καρυδιές και άλλες καλλιέργειες.
Φτάνετε σε μια διασταύρωση όπου η σήμανση σας κατευθύνει δεξιά, στο χωματόδρομο που κατηφορίζει προς ένα κτήμα με καρυδιές ακριβώς δίπλα στην κοίτη του ρέματος. Προσπερνάτε το κτήμα και ακολουθείτε το παλιό μονοπάτι που ανηφορίζει στην απέναντι πλαγιά, ανάμεσα στα πυκνά πουρνάρια. Όταν βγείτε και πάλι στο δασικό δρόμο, ακολουθείτε τη δεξιά κατεύθυνση, προς τα ανατολικά, που προχωράει παράλληλα με την κοίτη του ρέματος και μερικά μέτρα ψηλότερα από αυτό. Περίπου 300 μέτρα παρακάτω, στρίβετε δεξιά και ακολουθείτε τον δύσβατο χωματόδρομο που κατηφορίζει προς τη ρεματιά. Διασχίζετε την κοίτη του ρέματος και μετά από λίγο φτάνετε στη κοίτη ενός άλλου ρέματος που το λένε Ρέμα του Αη Γιώργη. Εδώ ο δρόμος στρίβει προς τα δεξιά και ανηφορίζει στην απέναντι πλαγιά, αλλά εσείς, μόλις περάσετε την κοίτη του ρέματος, στρίβετε προς τα αριστερά και ακολουθείτε το ρέμα προς τα ανατολικά. Μερικά μέτρα παρακάτω, η σήμανση σας οδηγεί να ξαναδιασχίσετε το ρέμα πατώντας προσεκτικά πάνω στις μεγάλες πέτρες (είναι εύκολο, συνήθως δεν έχει πολύ νερό) και να περάσετε στην αριστερή (βόρεια) όχθη του. Το τοπίο είναι μαγευτικό, με πολλά πλατάνια και το δροσερό γαλήνιο κελάρυσμα του νερού να σας συνοδεύει σε κάθε βήμα. Μετά από λίγο το μονοπάτι αρχίζει να ανηφορίζει στην πλαγιά προς τα βόρεια και να μπαίνει μέσα στο πυκνό βελανιδόδασος. Όλη αυτή η πλαγιά ήταν παλιά κτήματα όπου οι Καρυάτες καλλιεργούσαν κηπευτικά και δημητριακά, αλλά σήμερα έχει σκεπαστεί και πάλι από τις βελανιδιές και έχει ξαναγίνει δάσος. Θα δείτε, όμως, ακόμα τα απομεινάρια αυτής της όχι πολύ μακρινής εποχής: τις πέτρινες πεζούλες, τις επίπεδες λωρίδες γης, τα αυλάκια του νερού, ερείπια από πέτρινες καλύβες.
Το βελανιδόδασος είναι πολύ πυκνό και εσείς περπατάτε κάτω από τη σκιά των μεγάλων δέντρων. Βρίσκεστε στην καρδιά του αρχαίου δάσους των Καρυών, αυτού που οι αρχαίοι Καρυάτες είχαν αφιερώσει στον Δία Σκοτίτα. Εδώ μέσα σε αυτό το πυκνό δάσος είχαν φτιάξει ένα ναό αφιερωμένο στο Δία που τον τιμούσαν με το προσωνύμιο Όριος Ζευς, γιατί ήταν ο προστάτης των συνόρων της χώρας τους. Όλους εκείνους τους αιώνες της συνύπαρξής τους με τους Σπαρτιάτες, που άλλοτε ήταν ειρηνικοί και άλλοτε γεμάτοι συγκρούσεις, όχι μόνο οι Αρκάδες Καρυάτες αλλά και οι Δωριείς Σπαρτιάτες έκαναν εδώ θυσίες, τις λεγόμενες Διαβατήριες θυσίες, κάθε φορά που ξεκινούσαν για πόλεμο, για να δουν αν είναι καλοί οι οιωνοί, δηλαδή αν έχουν την εύνοια των θεών. Με τον καιρό, ο Ζευς απέκτησε εδώ το προσωνύμιο Σκοτίτας (από τη λέξη σκοτία= σκοτάδι), μοναδικό σε όλο τον αρχαίο κόσμο, γιατί αυτό το ιερό του ήταν χωμένο μέσα στο σκοτεινό δάσος, κάτω από την πυκνή σκιά των βελανιδιών.
Οι βελανιδιές που βλέπετε γύρω σας δεν είναι βέβαια αρχαίες. Όλο το δάσος των Καρυών κάηκε από τον Ιμπραήμ το 1826, αλλά ξαναγεννήθηκε σιγά σιγά από τις στάχτες του. Οι κάτοικοι του χωριού αναφέρουν την παράδοση ότι ένα και μοναδικό δέντρο σώθηκε από εκείνη τη λαίλαπα, και ότι από αυτό το δέντρο ξαναγεννήθηκε όλο το δάσος. Είναι το περίφημο Δέντρο του Αη Θανάση που θα το συναντήσετε μπροστά σας, περίπου 500 μέτρα από το σημείο που αφήσατε το δασικό δρόμο και μπήκατε στο μονοπάτι της ρεματιάς. Αυτή τη γιγάντια και πολύ γέρικη βελανιδιά, οι Καρυάτες τη φροντίζουν (δεν αφήνουν κανέναν κισσό να τυλιχτεί γύρω από τον κορμό της και να την πνίξει) και την αγαπούν. Δίπλα της έχουν χτίσει ένα μικρό εικονοστάσι που το αφιέρωσαν στον Άγιο Αθανάσιο, και από εκεί πήρε και το όνομά της η γέρικη βελανιδιά. Το σημείο είναι γαλήνιο και σκιερό, και υπάρχει ένα μικρό πλάτωμα ιδανικό για στάση ξεκούρασης.
Από το Δέντρο του Αη Θανάση συνεχίζετε στο μονοπάτι που ανηφορίζει στη βουνοπλαγιά, και από ένα σημείο και έπειτα κατηφορίζετε μέσα από το πυκνό δάσος και φτάνετε κάτω στη ρεματιά του Γοργύλα, άλλο ένα θαυμάσιο σημείο για στάση ξεκούρασης. Μετά τη ρεματιά, οι δασικοί δρόμοι (με σήμανση σε όλες τις διασταυρώσεις) σας οδηγούν μέσα από το πυκνό δάσος και τα κτήματα με τις καρυδιές και τις καστανιές στις ανατολικές παρυφές του χωριού και στην κεντρική πλατεία.
Εκατοντάδες ανθισμένες γκορτσιές γύρω από το χωριό Καρυές μετατρέπουν τοπίο σε πίνακα ζωγραφικής κάθε άνοιξη
Τοπικά προϊόντα
Το διασημότερο τοπικό προϊόν, και μια καλλιέργεια που θα τη δείτε παντού γύρω από το χωριό, είναι η πατάτα. Είναι μια καλλιέργεια που προσαρμόστηκε θαυμάσια στις τοπικές κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες, με μεγάλες αποδόσεις και εξαιρετική ποιότητα. Τα κάστανα και τα καρύδια είναι τα άλλα δύο διάσημα προϊόντα του χωριού. Σχεδόν όλοι οι Καρυάτες έχουν τουλάχιστον ένα κτήμα με καρυδιές ή καστανιές, είτε κοντά στο χωριό είτε ψηλότερα πάνω στο βουνό. Στο χωριό, σε όλα τα καταστήματα, θα βρείτε άφθονα κάστανα και καρύδια (είτε με το κέλυφός τους είτε καθαρισμένα) σε μικρές βολικές συσκευασίες για το σπίτι.
Τα παραδοσιακά ζυμαρικά, τα γλυκά του κουταλιού και οι μαρμελάδες που φτιάχνει η κυρία Τασία Αρφάνη στο Εργαστήριο Παραδοσιακών Προϊόντων πάνω στον κεντρικό δρόμο, απέναντι από την κεντρική πλατεία του χωριού, είναι πραγματικά εξαιρετικά. Καθημερινά, όταν έχει κόσμο το χωριό, η κυρία Τασία φτιάχνει χορτόπιτες με χόρτα του βουνού, καθώς και υπέροχα γλυκά, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν οι τραγανές μελωμένες δίπλες.
Εδώ, στις Καρυές, υπάρχουν πολλοί μελισσοκόμοι που έχουν τα μελίσσια τους μέσα στο δάσος με τις καστανιές και τις βελανιδιές γύρω από το χωριό, και παράγουν ένα πολύ ιδιαίτερο μέλι εξαιρετικής ποιότητας με μοναδικό άρωμα, το μέλι καστανιάς και βελανιδιάς, με σκούρο χρώμα και παχύρευστη υφή, πολύ πλούσιο σε αντιοξειδωτικά. Παράγουν επίσης μέλι ερείκης, και αυτό πολύ ιδιαίτερο μέλι με χαρακτηριστική γεύση που πικρίζει ελαφρώς, μέλι ελάτης με το ανοιχτό χρώμα και το απαλό άρωμα, καθώς και εξαιρετικής ποιότητας μέλι ανθέων με πολύ πλούσιο άρωμα.
Ο Γιάννης Μελεχές και οι γιοί του Στάθης και Στέφανος, έχουν ένα μεγάλο κοπάδι με περισσότερα από 700 κατσίκια και με το γάλα που παράγουν οι ίδιοι, φτιάχνουν ένα εξαιρετικό λευκό κατσικίσιο τυρί που μπορείτε να το προμηθευτείτε από τους ίδιους σε συσκευασία των δύο κιλών, στο πρατήριο του εργαστηρίου τους δίπλα στο γήπεδο ποδοσφαίρου του χωριού.
Τα αρωματικά βότανα είναι ένα ακόμα εξαιρετικό προϊόν των Καρυών. Καλλιεργούνται με βιολογικές καλλιεργητικές πρακτικές τσάι του βουνού, ρίγανη, θρούμπι, θυμάρι και φασκόμηλο. Η συγκομιδή γίνεται με το χέρι, η ξήρανση γίνεται με φυσικό τρόπο στον αέρα σε σκιερό χώρο, και η σύγχρονη συσκευασία διασφαλίζει τα αρώματα των βοτάνων.
