Από τόπο σε τόπο στην Ελλάδα διαφέρουν τα όνοματα της Παναγίας. Ο λαός έδωσε ονόματα στην Θεοτόκο είτε βγαλμένα από ύμνους αλλά και από τα μέρη που βρίσκεται κάποιος Ναός ή ακόμα και από τον τρόπο που αγιογραφήθηκε η εικόνα Της.
«Η ονοματοδοσία γίνεται συνήθως ανάλογα με τον τόπο ή τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση», λέει ο διδάκτωρ Θεολογίας Α. Καριώτογλου.
Μητέρα, προστάτιδα, τιμώμενη, ιερό πρόσωπο. Η Παναγία κατέχει πρωταρχική θέση στην τιμή και στον σεβασμό των χριστιανών σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Της έχουν αφιερώσει μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και ταπεινά ξωκλήσια. Την αποκαλούν Θεοτόκο, αλλά της έχουν δώσει και πολυάριθμα προσωνύμια, όπως διαβάσαμε στο dogma.gr
Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, είτε νησιωτική είτε ηπειρωτική, απαντώνται εφευρετικά και παράξενα ονόματα της Παναγίας.
Ο διδάκτωρ Θεολογίας κ. Αλέξανδρος Καριώτογλου, ο οποίος διδάσκει ως επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, δίνει την επιστημονική διάσταση για την πληθώρα των ονομάτων.
«Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους εκφράζονται τα ονόματα της Παναγίας. Ανάλογα με τον τόπο ή ανάλογα με τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση». Όπως συμπληρώνει ο κ. Καριώτογλου, «μπορεί να υπάρχει και ένας τρίτος τρόπος ονοματοδοσίας, ανάλογα με τη σχέση του Χριστού με την Παναγία».
Ο κ. Καριώτογλου επισημαίνει συγκεκριμένα: «Εκτός από την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα, που ο Χριστός αγγίζει το μάγουλο της μητέρας του, σε όλες τις άλλες παραστάσεις υπάρχει μια σχετική απόσταση, η οποία συμβολίζει την ισορροπημένη σχέση που πρέπει να έχει η μητέρα με το παιδί».
Μπορεί, βέβαια, η Θεομήτωρ να έχει εκατοντάδες χαρακτηρισμούς, όμως σε κάθε ναό, μέσα στο ιερό, υπάρχει πάντα η Παναγία η Πλατυτέρα των Ουρανών, όπου «απεικονίζεται με τα χέρια ανοιχτά και στη μέση της βρίσκεται η μορφή του Χριστού», σημειώνει ο κ. Καριώτογλου.
Από τις πιο γνωστές Παναγίες, που πήραν το όνομά τους ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή την τοποθεσία που βρίσκονται οι αντίστοιχες εκκλησίες, είναι οι εξής: η Παναγία η Κανάλα στην Κύθνο, η Παναγία Σουμελά, η Παναγία η Λιμνιά στη Λίμνη Ευβοίας, η Παναγία Κύκκου στην Κύπρο, η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα, η Παναγία η Αγιασώτισσα στην Αγιάσο και η Παναγία η Φοδελιώτισσα στο Φόδελε του Ηρακλείου Κρήτης.
Υπάρχουν, όμως, και άλλοι χαρακτηρισμοί που προσδιορίζουν το σημείο όπου βρίσκεται χτισμένος ο ναός, όπως: Παναγία Σπηλιανή, που βρίσκεται στο Πυθαγόρειο Σάμου αλλά και στη Νίσυρο, Παναγία Γκρεμιώτισσα που βρίσκεται στην Ιο, Παναγία Σαραντασκαλιώτισσα στον Μαραθόκαμπο Σάμου, Παναγία Θαλασσινή στην Άνδρο, που είναι χτισμένη σε βράχο μέσα στη θάλασσα, Παναγία η Κρεμαστή στην Ηλεία όπου η Μονή κρέμεται από έναν βράχο.
Τα προσωνύμια της Παναγίας, όμως, της αποδίδονται και ανάλογα με τον τρόπο που είναι ζωγραφισμένη η εικόνα της.
Οπως υπενθυμίζει ο κ. Καριώτογλου, η Παναγία αποκαλείται και Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Βρεφοκρατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα, Δεξιά ακόμα και Τριχερούσα. Η εικόνα της Παναγίας της Τριχερούσας βρίσκεται στη Μονή Χιλανδαρίου στο Αγιον Ορος.
Η απεικόνιση της Παναγίας με τρία χέρια αποδίδεται στην εξής ιστορία: «Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός κρατώντας το κομμένο δεξί του χέρι, το οποίο του κόπηκε από τους εικονομάχους, παρακάλεσε την Παναγία να μη μείνει ανάπηρος. Χάρη σε θαύμα της Παναγίας συγκολλήθηκε το άκρο και εκείνος της αφιέρωσε ασημένιο ανάθημα σε σχήμα χεριού. Η θέση του στη συγκεκριμένη εικόνα το κάνει να φαίνεται σαν ένα τρίτο χέρι της Παναγίας».
Ακόμη μία εκδοχή για την απόδοση ενός προσωνυμίου στη Θεοτόκο είναι ο συσχετισμός της με γεγονότα ή φυσικά φαινόμενα.
Μια πολύ γνωστή Παναγία είναι η Φιδούσα (ή κατ’ άλλους Φιδιώτισσα) στην Κεφαλονιά. Κάθε χρόνο, κοντά στον Δεκαπενταύγουστο, στο χωριό Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς εμφανίζονται και κυκλοφορούν στις εικόνες των ναών του χωριού μικρά και ακίνδυνα φίδια.
Επίσης, στη Σάμο υπάρχει το μοναστήρι της Παναγίας της Βροντιανής, που ονομάστηκε έτσι γιατί στο υψόμετρο που βρίσκεται φυσάει δυνατός άνεμος ο οποίος βροντάει.
Η Θαλασσομαχούσα
Ακόμη, στη Ζάκυνθο, στη Μονή Στροφάδων, βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Θαλασσομαχούσας. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα, που κάποτε εκλάπη, πάλεψε με τα κύματα και έφτασε στο Μοναστήρι χωρίς να καταστραφεί στη θάλασσα.
Σε άλλες περιπτώσεις η Παναγία ονομάζεται ανάλογα με την ημερομηνία που γιορτάζει. Ετσι, στη Σαντορίνη απαντάται η Παναγία η Τριτιανή που γιορτάζει την τρίτη ημέρα του Πάσχα και στη Σίφνο η Παναγία η Δεκαπεντούσα, που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο.
«Η ύπαρξη αυτής της πλούσιας ονοματολογίας δεν σημαίνει απλώς μια συναισθηματική σχέση του λαού με την Παναγία, αλλά κυρίως το γεγονός ότι μέσα από αυτόν τον πλούτο των ονομάτων επισημαινόταν η σημασία του προσώπου για τη Σωτηρία του κόσμου: η Μαρία έγινε το σκεύος εκλογής για να γίνει ο Θεός άνθρωπος και να διασωθεί το ανθρώπινο γένος και ο κόσμος από τη φθορά του θανάτου.
Αλλωστε και η γιορτή της Κοίμησης αυτό ακριβώς συμβολίζει, την καταπάτηση του Θανάτου. Γι αυτό και τιμάται ως το Πάσχα του καλοκαιριού», καταλήγει ο κ. Καριώτογλου.
Πριν από μερικά χρόνια οι μαθητές του 3ου Γυμνάσιου Κερατσινίου, με επιβλέπουσα την καθηγήτρια τους κα Γαρεφαλάκη Μαρία προσπάθησαν να συγκεντρώσουν όσα το δυνατόν περισσότερα από τα ονόματα που έχει χαρίσει στην Παναγία η λαϊκή πίστη και παράδοση.
Το αποτέλεσμα είναι αν μη τι άλλο εντυπωσιακό.
Παναγία: Όλα τα ονόματα της Θεοτόκου
1. Αγγελόκτιστος
2. Αγία Σκέπη
3. Αγιάσσου
4. Αγιοδεκτινή
5. Αγιοηλιώτισσα
6. Αγιολούσαινα
7. Αγίου όρους
8. Αγνή
9. Αγριδιώτισσα
10. Αγριλιώτισσα
11. Αειμακάριστος
12. Αειμεσιτεύουσα
13. Αθηνιώτισσα
14. Αιγύπτια
15. Αιματούσα
16. Αιμίαλου
17. Αιρκώτισσα
18. Ακαθή
19. Ακατάβλητος
20. Ακατάφλεκτη
21. Ακήραση
22. Ακρωτηριανή
23. Αλανιώτισσα
24. Αλεξανδριανή
25. Αλεξίου Κομνηνού
26. Αλεπινή
27. Αληθινή
28. Αλλοιώτισσα
29. Αλόχη
30. Αματίτση
31. Αμεμπτος
32. Αμετάθετος
33. Αμολιανή
34. Αμόλυντος
35. Αμπελακίων
36. Αμπελοκήπισσα
37. Αμωμη
38 Ανασσα
39. Αναφωνήτρια
40. Αντινίτισσα
41. Αντιφωνήτρια
42. Ανωμερίτισσα
43. Αξιον Εστί
44. Απείρανδρος
45. Απειρόγαμος
46. Απρόσιτος
47. Αρακιώτισσα
48. Αράπισσα
49. Αρβανίτισσα
50. Αρειας
51. Αρμενοκρατούσα
52. Αρσανά
53. Αρτάκης
54. Αρχαγγελιώτισσα
55. Αρχισπορίτισσα
56. Ασπραγγέλου
57. Ασπροβουνιώτισσα
58. Ασπροπαναγιά
59. Ασύγκριτη
60. Αυγουστιανή
61. Αφέντρικα
62. Αφθορος
63. Αφροδίτισσα
64. Αχειροποίητος
65. Αχραντος
66. Αψιδιώτισσα
67. Βαλουκλιώτισσα
68. Βανιώτισσα
69. Βαραγγιώτισσα
70. Βαρδιανιώτισσα
71. Βαρκού
72. Βασίλισσα
73. Βασιληγενέτειρα
74. Βατοπεδινή
75. Βατούσαινα
76. Βελανιδιά
77. Βελεστίνου
78. Βελλά
79. Βεργουπουλιανή
80. Βηματάρισσα
81. Βιγλιώτισσα
82. Βιδιανή
83. Βιργιωμένη
84. Βλασαρού
85. Βλαχέρνα
86. Βλέπουσα
87. Βλυχιόρικα
88. Βοήθεια
89. Βορεινή
90. Βούλιστα
91. Βουναρκώτισσα
92. Βουνογιάτρισσα
93. Βουνού
94. Βουρνιώτισσα
95. Βράχου
96. Βρεσθενίτισσα
97. Βρεφοκομούσα
98. Βρεφοκρατούσα
99. Βρεφουργήσασα
100. Βρεχούσα
101. Βροντιανή
102. Βρόντου
103. Βροχής
104. Βρυσιανή
105. Γαλακτίνης
106. Γαλακτοτροφούσα
107. Γαλανή
108. Γαλανούσα
109. Γαλατιανή
110. Γαλατούσα
111. Γαλαχτοτροφία
112. Γαλαχτοφορούσα
113. Γαλουχιότισσα
114. Γενεσίου Θεοτόκου Σαβαθιανών
115. Γέννας
116. Γερόντισσα
117. Γεσθημανίτισσα
118. Γηνατού
119. Γηρομεριού
120. Γιαλούσα
121. Γιάτρισσα
122. Γκαβή
123. Γκιζιλκιζιώτισσα
124. Γκουβερνιώτισσα
125. Γλυκιώτισσα
126. Γλυκοκυματούσα
127. Γλυκοφιλούσα
128. Γλωσσά
129. Γοιρδελάκη
130. Γοργόνα
131. Γοργοεπήκοος
132. Γουμένισσα
133. Γουμερά
134. Γουνιώτισσα
135. Γούντα
136. Γουρλομάτα
137. Γραφιώτισσα
138. Γρηγορίτσα
139. Γρηγορούσα
140. Γύψενη
141. Γωνιά
142. Δαδιού
143. Δαδιώτισσα
144. Δακρυρροούσα
145. Δαμάστα
146. Δέηση
147. Δεκαπεντούσα
148. Δένδρου
149. Δεξιοκρατούσα
150. Δεόμενη
151. Δερμάτα
152. Δέσποινα
153. Δημοκράνια
154. Διακονούσα
155. Διασώζουσα
156. Δικαιόκριτος
157. Δικαιότατη
158. Διότισσα
159. Δόβρα
160. Δομνιανίτισσας
161. Δοξάρισσα
162. Δουβέργαινα
163. Δακρύβρεχτος
164. Εγγυήτρια
165. Εκατονταπυλιανή
166. Εκκλησιάρχουσα
167. Εικονίστρια
168. Ελεημονήτρια
169. Ελαία
170. Ελαιοβρύτισσα
171. Ελειμονήτρια
172. Ελεοβρύτης
173. Ελέους
174. Ελεούσα
175. Ελευθερώτρια
176. Ελπιδοφόρα
177. Ελπϊς Πιστών
178. Ελωνα
179. Ενθρονη
180. Εξακουστή
181. Εξοχική
182. Επακούουσα
183. Επανωχωριανή
184. Επισκοπιανή
185. Επουράνιος
186. Επουράνιος Πύλη
187. Επταβηματούσα
188. Ερυπιανή
189. Εσφαγμένη
190. Ευαγγελίστρα
191. Ευρετή
192. Εύσπλαχνος
193. Ζαλακιώτισσα
194. Ζεραχιώτισσα
195. Ζεριχιώτισσα
196. Ζερμπτίτσης
197. Ζυλή
198. Ζωάρκεια
199. Ζωήρρυτος
200. Ζωηφόρος
201. Ζωοδότειρα
202. Ζωοδότρα
203. Ζωοδόχος
204. Ζωοπηγή
205. Ζωοπόρος
206. Ζωοτόκος
207. Ηγήτρια
208. Ηγουμένη
209. Ηδύπνους
210. Ηλιόκαλη
211. Ηλιοτόκος
212. Θαλασσινή
213. Θαλασσίτρα
214. Θαλασσομάχισσα
215. θαλασσομαχούσα
216. Θαρεινή
217. Θεάλεχτη
218. Θεοδίδαχτη
219. Θεοδόξαστη
220. Θεόκλητη
221. Θεοκνήτωρ
222. Θεοκόσμητη
223. Θεόληπτος
224. Θεομάνα
225. Θεομητροπρεπεστέρα
226. Θεοσκέπαστη
227. Θεοτίμητη
228. Θεοτόκος
229. Θεουργία
230. Θεόφραστος
231. Θεόφρων
232. Θερμιανή
233. Θευαγέστατη
234. Θρηνούσα
235. Θρηνωδούσα
236. Θωμιανή
237. Ίαμα
238. Ίαση
239. Ιερόβλαστος
240. Ιερομύτης
241. Ιεροσολυμιτική
242. Ιεροσολυμίτισσα
243. Ιλαρώτατη
244. Ιμερόεσσα
245. Ισηγορία
246. Καγιά
247. Καθαριώτισσα
248. Καθαρών
249. Καθρέπτης
250. Κακαβιώτισσα
251. Καλαθή
252. Καλαμιώτισσα
253. Καλάμου
254. Καλιγού
255. Καλλίτοκος
256. Καλού Νερού
257. Καλυβιανή
258. Καμακάρι
259. Καματερός
260. Καμένη
261. Καμπιώτισσα
262. Κάμπου
263. Κανάλα
264. Κανδήξη
265. Κανταριώτισσα
266. Καπνικαραία
267. Καρδιοβαστάζουσα
268. Καρδιώτισσα
269. Καρποφορούσα
270. Καρύπη
271. Καστριανή
272. Κάστρου
273. Καστρουλέρου
274. Κατάκαρπος
275. Καταλωνική
276. Κατάπαυση
277. Καταπολιανή
278. Καταφυγή
279. Καψοδερματούσα
280. Κερά
281. Κέρνιτσα
282. Κεχαριτωμένη
283. Κεχρινιώτισσα
284. Κηπουραίων
285. Κισσιώτισσα
286. Κιτιού
287. Κλειδί του Παραδείσου
288. Κλεισούρας
289. Κλεφτοπαναγιά
290. Κοιμητηρίων
291. Κόκκινη
292. Κολοκυθιώτισσα
293. Κολυβιανή
294. Κορκοδειλιά
295. Κορυφή
296. Κορφιάτισσα
297. Κοσμοπόθητος
298. Κοσμοσωτείρα
299. Κοσυφοίνισσα
300. Κότσικα
301. Κουκουζέλισσα
302. Κουμπελίδικη
303. Κουνοπιώτισσα
304. Κουρίου
305. Κουροτρόφος
306. Κουτσουρώ
307. Κουφή
308. Κουφή Πέτρας
309. Κοφινή
310. Κρεμαστή
311. Κρομμυδιώτισσα
312. Κτιστή
313. Κτιτόρισσα
314. Κυκκώτισσα
315. Κυπαιότισσα
316. Κυρά Ξένη και κυρία των Αγγέλων
317. Κώμη
318. Λαγουδιανή
319. Λαμπρότατη
320. Λαμπροφορία
321. Λαοδηγήτρια
322. Λαού
323. Λαρνιώτισσα
324. Λαυριώτισσα
325. Λάχνη
326. Λεσινιώτισσα
327. Λεφένα
328. Λεχούσα
329. Λιβαδιώτισσα
330. Λιόσα
331. Λιόσα
332. Λογκοβάρδα
333. Λοιμιώτισσα
334. Λουβαρά
335. Λυκοδήμου
336. Λυκούρεσι
337. Μαγαζιώτισσα
338. Μαγδαληνή
339. Μαδύτου
340. Μακελάρια
341. Μαλεβή
342. Μανδαλάκη
343. Μανεδή
344. Μαντιλούσα
345. Μαραθούντα
346. Μαρία
347. Μαστών
348. Μαύρη
349. Μαυριώτισσα
350. Μαυρομμάτα
351. Μαχαιρωμένη
352. Με τους κρίνους
353. Μεγαλομάρτυρος
354. Μεγαλόχαρη
355. Μεσοσπορίτισσα
356. Μητέρα
357. Μητέρα Θεού επί τον θρόνο
358. Μικρά
359. Μογρονήσι
360. Μολυβδοσκέβαστη
361. Μοναρκά
362. Μυροβλύτισσα
363. Μυρτενή
364. Μυρτιδιώτισσα
365. Μυφελαιώτισσα
366. Νάπα
367. Νάσσα
368. Νέα
369. Νέγρων
370. Νεοφάνεισσα
371. Νεροφορούσα
372. Νικητάτου
373. Νικοποιός
374. Νταλλιανή
375. Νυμφοτόκος
376. Ξενοβλήτης
377. Ξένων
378. Ξεσκλαβώτρα
379. Ξεσπορίτισσα
380. Ξηροκαμπίτισσα
381. Ξηρορείτισσα
382. Ξυνήγορος
383. Οδηγήτρια
384. Οικειώτατη
385. Οικονόμισσα
386. Ολβιόδωρος
387. Ολυμπιώτισσα
388. Ομόθεος
389. Ομονοούσα
390. Ορθοκωστά
391. Οσιώτατη
392 Ουρανού και Γης
393. Παγγαιότισσα
394. Πάθους
395. Παιδεύσασα
396. Παλαιοκαστρίτισσα
397. Παλαιολογίνα
398. Παλατιανή
399. Παλίνου
400. Παμμακάριστος
401. Παναγιόχορτο
402. Πανάχραντος
403. Πανάχραντος
404. Παντάνασσα
405. Παντευλόγητη
406. Πάντιμος
407. Παντόχαρα
408. Πάντων χαρά
409. Παραμυθία
410. Παρηγορήτρα
411. Παρθένα
412. Παμμακάριστος
413. Παυσολύπη
414. Πειραιώτισσα
415. Πελαγονίτισσα
416. Πεπελινίτσης
417. Περίβλεπττος
418. Περλιγού
419. Πετραϊδα
420. Πλαγιά
421. Πλατανιώτισσα
422. Πλατυτέρα
423. Πολίτισσα
424. Πολυσπορίτισσα
425. Πονολύτρια
426. Πόνου
427. Πορταϊτισσα
428. Πορτιανή
429. Πουλάτη
430. Πρέσβειρα
431. Προαναγγελλομένη
432. Προπύλη
433. Προσηγορία
434. Προσίστισσα
435. Προστάτρια
436. Προσφυγιά
437. Προυσιώτισσα
438. Πυριότισσα
439. Πυροβολήθεισα
440. Ραγίου
441. Ραχοπήδη
442. Ρόδο το Αμάραντο
443. Ρόμβη
444. Ρουμελιώτισσα
445. Σαμακιώτισσα
446. Σεπτεμβριανή
447. Σημάου
448. Σκάλα του Ουρανού
449. Σκαλωτή
450. Σκιαδενή
451. Σκοπιότισσα
452. Σοίριζα
453. Σοτομβριανή
454. Σουμελά
455. Σπηλιώτισσα
456. Στεφάνα
457. Σώματα
458. Σωτήρα
459. Ταξιδιάρα
460. Ταταρνώτισσα
461. Τήνου
462. Tης Βάτου
463. Τίμια Σκέπη
464. Τιμιωτέρα
465. Τοπλoύ
466. Του Χάρου
467. Τουρλιανή
468. Τριχερούσα
469. Τροβάτου
470. Τρουλή
471. Τρυπητή
472. Τρυφερούσα
473. Τσαμπίκα
474. Τσυκκώτισσα
475. Υπέρμαχος
476. Υψηλή
477. Φανερουλιώτισσα
478. Φανερωμένη
479. Φαρμακολύτρα
480. Φιδιότισσα
481. Φιδοττοταμιανή
482. Φιδούσα
483. Φίδωσα
484. Φλεβαριανή
485. Φοβερά Προστασία
486. Χαιρετισμών
487. Χαλκοπρατειών
488. Χελιδονού
489. Χιλιονοματούσα
490. Χοζοβιώτισσα
491. Χρυσαφίτισσα
492. Χρυσοβαλάντη
493. Χρυσογαλούσα
494. Χρυσοδαφνιώτισσα
495. Χρυσοκαστριώτισσα
496. Χρυσοκελλαριά
497. Χρυσοπηγή
498. Χρυσοσκαλίτισσα
499. Χρυσοσπιλιώτισσα
500. Ψυχοσώστα
501. Ψυχοσώτρια
