Το πρόσωπο των ημερών. Η Ειρήνη Μουρτζούκου έγινε γνωστή πέρυσι, όταν άρχισε να εμφανίζεται σε τηλεοπτικές εκπομπές αρνούμενη κάθε ανάμειξη στους θανάτους των βρεφών. Την Τρίτη ομολόγησε.
Ενα παιδί μεγαλώνει σε ένα σπίτι με ξεσπάσματα ενδοοικογενειακής βίας και παραμέληση, από το οποίο «δραπετεύει» τουλάχιστον δύο φορές. Μέσα σε διάστημα τριών χρόνων, άτομα του συγγενικού του περιβάλλοντος επικοινωνούν επανειλημμένως με το «Χαμόγελο του Παιδιού». Σταματάει το σχολείο στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου. Χρόνια αργότερα, ισχυρίζεται πως τη βίασε συγγενικό πρόσωπο της οικογένειας της μητέρας της, ενώ η μητέρα της λέει σε τηλεοπτικές εκπομπές πως η κόρη της από τα οκτώ της εμφάνιζε παραβατικές συμπεριφορές. Οτι γύρω στα δέκα της είχε σκηνοθετήσει την απαγωγή της. Οτι την πήγε σε ειδικό σχολείο και σε ψυχολόγο, ο οποίος της είχε πει πως το παιδί είχε «διπλή συμπεριφορά, διπλή προσωπικότητα, κάπως έτσι».
Στα 13 της, δολοφονεί την ενάμισι έτους αδελφή της, όπως η ίδια ομολογεί αργότερα. Στα 21 της, δολοφονεί το παιδί της κουμπάρας της, το οποίο «πρόσεχε» ένα βράδυ. Στα 22 της, γίνεται παιδοκτόνος, όταν δολοφονεί το πρώτο της παιδί. Στα 23 της, δολοφονεί το δεύτερο παιδί της. Στα 24 της, όταν ένα ακόμα παιδί, αυτή τη φορά ο γιος τής τότε συντρόφου και συγκατοίκου της, πεθαίνει παρουσία της, γίνεται γνωστή στο πανελλήνιο. Εμφανίζεται από το ένα τηλεοπτικό κανάλι στο άλλο κι αρνείται κάθε ανάμειξή της στους θανάτους. Στα «παράθυρα» της TV αρχίζουν να εμφανίζονται και συγγενείς της, με πρώτη όλων τη μητέρα της, που κάποια στιγμή αρχίζει να την κατηγορεί δημοσίως ως φόνισσα, ενώ αρνείται οποιαδήποτε ευθύνη για την κατάληξή της.
Στην ομολογία της, η κόρη επιστρέφει ξανά και ξανά στη σχέση της με τη μητέρα της. Λέει πως είχε μια μάνα που δεν τη νοιάστηκε ποτέ, ενώ το μόνο που εκείνη ήθελε ήταν η αγάπη της. «Κάθε φορά που μάλωνα με τη μητέρα μου ήθελα να κάνω κακό. Κλείδωνε το μυαλό μου. Το έκανα, το μετάνιωνα», φέρεται να είπε η 25χρονη σήμερα Ειρήνη Μουρτζούκου στους αστυνομικούς μετά τη σύλληψή της αυτή την εβδομάδα, «αλλά ήταν ήδη αργά».
Αληθινό θρίλερ
Αν βρισκόμασταν σε κάποια άλλη χώρα, η τραγική ιστορία που είναι η ζωή και οι πράξεις της Ειρήνης Μουρτζούκου θα γινόταν σειρά ή ταινία. Για τους κύκλους της βίας και της κακοποίησης. Για μια ακόμα Μήδεια από την Πάτρα. Για μια τραγωδία που άφησε στο τέλος της ανείπωτο πόνο και κατεστραμμένες ζωές, και το κοινό μιας χώρας παρακολουθούσε βουλιμικά στις οθόνες των τηλεοράσεων και των κινητών του, βήμα βήμα όσο το κουβάρι της διαστροφής ξετυλίγεται, σαν ένα άγριο ριάλιτι.
Αλλά η συγκεκριμένη ιστορία δεν είναι αποτέλεσμα μυθοπλασίας. Η Ειρήνη Μουρτζούκου είναι ένα υπαρκτό πρόσωπο που γεννήθηκε στην Πάτρα τον Ιούλιο του 2000, και μέσα στα επόμενα 25 χρόνια δολοφόνησε τουλάχιστον τέσσερα μωρά ή βρέφη. Συνεχίζει να αρνείται οποιαδήποτε εμπλοκή στον θάνατο του μικρού Παναγιώτη, του γιου τής τότε συντρόφου της, ο οποίος έχασε τη ζωή του τον Αύγουστο του 2024, και ήταν η αφορμή για να έρθει η ιστορία της στο προσκήνιο. Πέρα όμως από τα ερωτήματα της «κλειδαρότρυπας» που εξετάζονταν στα πλατό των τηλεοπτικών εκπομπών εδώ και μήνες, η υπόθεση εγείρει σημαντικά ερωτήματα για την πολιτεία και τη λειτουργικότητα των υπηρεσιών της.
Πώς μια –καθ’ ομολογίαν της– κατά συρροήν δολοφόνος κατάφερε να εγκληματεί ξανά και ξανά; Πώς βρισκόταν χωρίς κανένα έλεγχο γύρω από μικρά παιδιά; Κι αν πάμε πιο πίσω, όταν εκείνη ήταν παιδί, πώς γίνεται, ενώ υπήρχαν σοβαρές ενδείξεις για την ευάλωτη θέση της στο οικογενειακό της περιβάλλον, να μην παρέμβει κανείς;
Η ίδια η Ειρήνη Μουρτζούκου πέρυσι ισχυρίστηκε πως όταν μεγάλωνε, το σπίτι τους το είχαν επισκεφθεί πολλές φορές οι κοινωνικές υπηρεσίες, αλλά ότι η μητέρα της την είχε δασκαλέψει να μη βγάζει άχνα. «Πάντα μου έλεγε να προσέχω τι λέω όταν έρχεται κοινωνική υπηρεσία», ανέφερε τον περασμένο Νοέμβριο. «Οποτε είχε έρθει στο σπίτι, ποτέ δεν μιλούσα».
Κρατική υποχρέωση
Ο ψυχίατρος και διευθυντής του τμήματος Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, Γιώργος Νικολαΐδης, λέει στην «Κ» πως σε κάποιες χώρες, με σύστημα παιδικής προστασίας πιο προηγμένο από το ελληνικό, η πολιτεία έχει τη θεσμική υποχρέωση σε κάθε θάνατο παιδιού να συγκροτεί μια επιτροπή που διερευνά τα αίτια των θανάτων. «Μάλιστα, έχει την υποχρέωση, εντός προσδιορισμένου χρονικού διαστήματος, να δώσει στη δημοσιότητα πόρισμα που να ελέγχει όχι μόνο τα αίτια, αλλά και τυχόν λάθη ή παραλείψεις ανθρώπων που μπορεί να ενεπλάκησαν στον θάνατο του βρέφους», εξηγεί.
Αποσιώπηση της βίας – «Η βία μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά – κι όταν έχουμε να κάνουμε με κακοποίηση και βία στην οικογένεια, όλοι γνωρίζουν ότι κατ’ αρχήν υπάρχει σιωπή από τα μέλη της», λέει ο Γεράσιμος Κολαΐτης, καθηγητής Παιδοψυχιατρικής ΕΚΠΑ.
Εδώ τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. «Το βασικότερο πρόβλημα στην Ελλάδα είναι η έλλειψη συνέχειας και συστηματικότητας, δεν υπάρχει συντεταγμένο σύστημα παιδικής προστασίας», τονίζει. Αν, συμπληρώνει, υπήρχε μια τυπική διαδικασία, ανεξάρτητη, δημόσια και διαφανής, από τον πρώτο θάνατο στον οποίο ενεπλάκη η Ειρήνη Μουρτζούκου θα μπορούσε να είχε διευκρινιστεί η εμπλοκή της και να είχαν αποφευχθεί οι υπόλοιποι. «Η ζωή κάθε παιδιού», αναφέρει, «είναι πολύτιμη και πρέπει να γίνεται οτιδήποτε είναι δυνατόν για να προστατευτεί».
Σύμφωνα με τον Γεράσιμο Κολαΐτη, ομότιμο καθηγητή Παιδοψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, τα πάντα ξεκινούν από την πρόληψη. «Η βία μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά – κι όταν έχουμε να κάνουμε με κακοποίηση και βία στην οικογένεια, όλοι γνωρίζουν ότι κατ’ αρχήν υπάρχει σιωπή από τα μέλη της – γιατί οι άνθρωποι δεν παίρνουν θεραπεία και το κράτος είναι ανεπαρκές. Οταν υπάρχουν οικογένειες που δυσλειτουργούν, είναι χρέος του κράτους να παρεμβαίνει», δηλώνει στην «Κ».
Η λύση, υπογραμμίζει, είναι να υποστηρίζονται οι οικογένειες που το έχουν ανάγκη, κυρίως ψυχοκοινωνικά, αλλά και οικονομικά. Αν όμως η πρόληψη, όπως τόσο συχνά συμβαίνει, αποτύχει, το επόμενο στάδιο στο οποίο το κράτος θα μπορούσε και θα έπρεπε να έχει καλύτερα αντανακλαστικά είναι οι κοινωνικές υπηρεσίες.
«Δεν υπάρχει η κουλτούρα της συνεργασίας, συχνά οι υπηρεσίες λειτουργούν κατακερματισμένα», τονίζει ο κ. Κολαΐτης. «Αν δεν υπάρχει διεπιστημονική συνεργασία, αυτοί οι άνθρωποι καταφέρνουν να μη γίνονται αντιληπτοί». Ούτε στην περίπτωση της Ειρήνης Μουρτζούκου, ούτε σε αυτή της Ρούλας Πισπιρίγκου, όταν είχαν πάει με τα παιδιά στο νοσοκομείο, δεν ζητήθηκε η συμβολή των παιδοψυχιατρικών τμημάτων των νοσοκομείων και των κοινωνικών υπηρεσιών, τονίζει.
«Φταίει η υποστελέχωση αλλά δεν υπάρχει και συντονισμός της συνεργασίας ανάμεσα στις υπηρεσίες, να βλέπει ο άνθρωπος στην είσοδο του νοσοκομείου ότι το συγκεκριμένο άτομο έχει ξαναέρθει, ότι έχουν πεθάνει δυο παιδιά της. Είναι φοβερό να φτάνει να σκοτώνει τουλάχιστον 4 παιδιά μέχρι να γίνει αντιληπτή», σημειώνει. Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, αφότου οι δύο υποθέσεις ανέδειξαν ότι επτά θάνατοι παιδιών από το 2014 μέχρι το 2023 αποδόθηκαν σε παθολογικά αίτια, με απόφαση του υπουργού Δικαιοσύνης Γιώργου Φλωρίδη, ανεστάλη λειτουργία της ιατροδικαστικής υπηρεσίας Πατρών και διατάχθηκε εισαγγελική έρευνα στους ιατροδικαστές της.
Σύνδρομα
Σχετικά με την Ειρήνη Μουρτζούκου, και οι δύο ειδικοί αναφέρουν το σύνδρομο Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου. «Το προφίλ της συγκεκριμένης παιδοκτόνου έχει χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν στο προφίλ γονέων που ενέχονται στο συγκεκριμένο σύνδρομο – οι προσωπικότητες έχουν μεγάλη ευαλωτότητα σε κάποιον τρίτο», αναφέρει ο κ. Νικολαΐδης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το τρίτο πρόσωπο μοιάζει να είναι η μητέρα της Ειρήνης Μουρτζούκου, τονίζει. «Δεν γεννιέσαι με αυτό», συμπληρώνει – αποτελεί ακραία επίπτωση δυσλειτουργικών διαπροσωπικών σχέσεων.
Σε ανάρτησή της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στις 6 Φεβρουαρίου, 11 χρόνια από τον θάνατο της κόρης που δολοφόνησε η Ειρήνη Μουρτζούκου, η μητέρα και των δύο, Πόπη Αναγνωστοπούλου, έγραψε «υπό άλλες συνθήκες, θα ήσουν 12μιση χρονών». «Επειδή κάποιοι νόμιζαν ότι με το να σου αφαιρέσουν τη ζωή θα είναι καλύτερα αυτοί, επειδή εγώ δεν θα έχω το αυτοκολλητάκι μου όπως σε έλεγαν. Σου το ορκίζομαι, δεν πρόκειται να σταματήσω μέχρι να πάρεις τη δικαίωσή σου».
Εννέα μήνες νωρίτερα, η Ειρήνη Μουρτζούκου είχε αναρτήσει στο προφίλ της μητέρας της ένα γενεθλιακό βίντεο, με φωτογραφίες τους περιτριγυρισμένες από καρδούλες. «Χρόνια πολλά ρε μάνα να σε χαίρομαι μπορεί ώρες ώρες να σου σπάω τα νεύρα και να σε βρίζω αλλά έχεις κάνει τόσα για εμένα», σημειώνει. «Αλλά σε αγαπάω σε ευχαριστώ που με έφερες στον κόσμο που σε βλέπω έστω όποτε μπορώ αλλά ξέρω ότι σε έχω στον κόσμο ακόμα και αυτό μου φτάνει που ακόμα σε έχω χρόνια πολλά μάνα».
