Νευρολόγοι σε όλο τον κόσμο προειδοποιούν για αύξηση των εγκεφαλικών επεισοδίων σε νέους ανθρώπους. Αν και το εγκεφαλικό σχετιζόταν ιστορικά με την τρίτη ηλικία, τα πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι η τάση αλλάζει γρήγορα και ανησυχητικά.
Αυτή η επιδημιολογική μετατόπιση απαιτεί κατανόηση των νέων αιτιών εγκεφαλικού στους νέους και προσαρμογή των στρατηγικών πρόληψης. Η κατανόηση του προβλήματος τώρα είναι το κλειδί για την αποφυγή ενός πολύ μεγαλύτερου κοινωνικού και οικονομικού βάρους στο μέλλον.
Μια ανησυχητική τάση: περισσότερα εγκεφαλικά επεισόδια στους νέους
Μια παγκόσμια ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο The Lancet Neurology έδειξε ότι, από το 1990 έως το 2021, η συχνότητα εμφάνισης εγκεφαλικού σε άτομα κάτω των 55 ετών αυξήθηκε, ενώ στους ηλικιωμένους σταθεροποιήθηκε. Μεταξύ των νέων, η αύξηση ήταν πιο έντονη σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα.
Έκθεση του CDC αποκάλυψε ότι οι ενήλικες ηλικίας 45 έως 64 ετών παρουσίασαν αύξηση 15% στη συχνότητα εμφάνισης εγκεφαλικών μεταξύ 2011 και 2022· στην ηλικιακή ομάδα 18-44 ετών, η αύξηση ήταν 14,6%.
Σύμφωνα με ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στο Journal of Clinical Medicine, τα εγκεφαλικά σε άτομα κάτω των 50 ετών αντιπροσωπεύουν πλέον το 10-14% όλων των περιστατικών σε ΗΠΑ και Ευρώπη, με σταθερή ανοδική πορεία.
Η ανεξέλεγκτη υπέρταση εξηγεί μεγάλο μέρος του φαινομένου. Μια διατομεακή μελέτη με δεδομένα NHANES βρήκε ότι το 83,7% των υπερτασικών ενηλίκων στις ΗΠΑ έχουν επίπεδα άνω των 130/80 mmHg, με τους κάτω των 45 να είναι οι λιγότερο ενήμεροι για την κατάστασή τους (Richardson et al., 2024).
Γιατί αυξάνεται ο κίνδυνος;
Ανεξέλεγκτη υπέρταση
Η υψηλή αρτηριακή πίεση είναι ο ισχυρότερος ατομικός παράγοντας κινδύνου για εγκεφαλικό. Όταν ξεκινά στην τρίτη δεκαετία της ζωής, η αγγειακή βλάβη συσσωρεύεται για περισσότερα χρόνια, πολλαπλασιάζοντας τον απόλυτο κίνδυνο πριν τα 50.
Η έλλειψη ιατρικής παρακολούθησης στους νέους εξηγεί την αύξηση των εγκεφαλικών επεισοδίων· το 50% των ασθενών κάτω των 44 ετών με υπέρταση δεν γνωρίζουν τη διάγνωσή τους και, κατά συνέπεια, δεν λαμβάνουν κατάλληλη θεραπεία (Richardson et al., 2024).
Παχυσαρκία και Μεταβολικό Σύνδρομο
Η συχνότητα της παχυσαρκίας έχει διπλασιαστεί στους ενήλικες ηλικίας 18-39 ετών από το 1999. Το σπλαχνικό λίπος προάγει τη φλεγμονή, τη δυσλιπιδαιμία και την αντίσταση στην ινσουλίνη — μια τριάδα που επιταχύνει την εγκεφαλική αθηροσκλήρωση.
Η μελέτη GBD2021 αποδίδει αύξηση 88% στα έτη ζωής με αναπηρία σε υψηλό δείκτη μάζας σώματος. Η μεταβολική επιδημία επηρεάζει άμεσα τα αίτια του εγκεφαλικού στους νέους.
Κάπνισμα και Χρήση Ουσιών
Αν και τα ποσοστά καπνίσματος μειώνονται γενικά, το άτμισμα και οι ηλεκτρονικές συσκευές επανεισάγουν τη νικοτίνη σε μικρές ηλικίες. Η χρόνια έκθεση βλάπτει το εσωτερικό των αρτηριών και ενισχύει τον σχηματισμό θρόμβων.
Επιπλέον, η ψυχαγωγική χρήση κοκαΐνης, αμφεταμινών και συνθετικής κάνναβης προκαλεί αγγειίτιδα και υπερτασικές κρίσεις — άμεσες αιτίες αιμορραγικού εγκεφαλικού σε νεαρούς ενήλικες.
Συγκεκριμένα Αίτια Εγκεφαλικού στους Νέους
Ημικρανία με αύρα
Άτομα με ημικρανία με αύρα έχουν διπλάσιο κίνδυνο ισχαιμικού εγκεφαλικού. Πιθανολογείται ότι η φλοιώδης καταστολή προκαλεί ενδοθηλιακή δυσλειτουργία και διευκολύνει τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων (Bukharie et al., 2023).
Ο κίνδυνος αυξάνεται όταν συνυπάρχουν αντισυλληπτικά ή κάπνισμα· η αναγνώριση αυτής της σχέσης επιτρέπει έγκαιρη παρέμβαση με προληπτικές θεραπείες και εκπαίδευση υγείας.
Εγκυμοσύνη και Αντισυλληπτικά
Η εγκυμοσύνη αυξάνει τον όγκο του αίματος και την πηκτικότητα, ενώ η περίοδος μετά τον τοκετό συνδέεται με αιμοδυναμικές διακυμάνσεις. Και οι δύο περίοδοι τριπλασιάζουν την πιθανότητα εγκεφαλικού σε σύγκριση με μη έγκυες γυναίκες.
Τα συνδυασμένα αντισυλληπτικά με οιστρογόνο-προγεστερόνη μπορεί να διπλασιάσουν τον κίνδυνο, ιδιαίτερα παρουσία ημικρανίας με αύρα ή θρομβοφιλίας — παράγοντες που υπογραμμίζουν την ανάγκη για εξατομικευμένη καθοδήγηση.
Καρδιοπάθειες και Ανοικτό Ωοειδές Τρήμα (PFO)
Έως και το ένα τρίτο των κρυπτογενών εγκεφαλικών σε ασθενείς κάτω των 55 σχετίζεται με ανοικτό ωοειδές τρήμα. Η παράδοξη δίοδος εμβόλων από τη φλεβική κυκλοφορία εξηγεί απρόσμενες αρτηριακές αποφράξεις σε εγκεφάλους χωρίς αθηροσκλήρωση.
Ο εντοπισμός με υπερηχοκαρδιογράφημα και η διαδερμική σύγκλειση PFO έχει δείξει ότι μειώνει τις υποτροπές, αποτελώντας παράδειγμα ιατρικής ακριβείας στη νευρολογία.
Αποφλοίωση Αρτηριών και Τραυματισμός Τραχήλου
Άσκηση υψηλής έντασης, χειροπρακτικοί χειρισμοί ή ήπια ατυχήματα μπορούν να προκαλέσουν ρήξη στο εσωτερικό τοίχωμα των καρωτίδων και σπονδυλικών αρτηριών. Η αποκόλληση είναι η κύρια αιτία εγκεφαλικού σε άτομα κάτω των 45.
Η έγκαιρη διάγνωση με αξονική ή μαγνητική αγγειογραφία και η πρώιμη αντιπηκτική αγωγή είναι κρίσιμες για την αποτροπή εκτεταμένων εμφραγμάτων στον εγκεφαλικό στέλεχος ή την καρωτιδική περιοχή.
Αυτοάνοσα Νοσήματα και Διαταραχές Πήξης
Ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, το αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο και η δρεπανοκυτταρική αναιμία αυξάνουν τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων και τον σχηματισμό θρόμβων. Οι νέοι με αυτές τις παθήσεις απαιτούν στενή νευρολογική παρακολούθηση.
Ο Ρόλος του Περιβάλλοντος και των Κοινωνικών Ανισοτήτων
Εκπαίδευση και Κοινωνικοοικονομική Κατάσταση
Η μελέτη του CDC έδειξε ότι άτομα χωρίς απολυτήριο λυκείου παρουσίασαν τη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση εγκεφαλικών. Η έλλειψη εκπαίδευσης περιορίζει την πρόσβαση σε πληροφορίες πρόληψης και σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας.
Ρύπανση και Θερμική Καταπόνηση
Η μακροχρόνια έκθεση σε σωματίδια PM2.5 σχετίζεται με ενδοθηλιακή δυσλειτουργία. Η μελέτη GBD2021 βρήκε αύξηση 72% στο φορτίο που αποδίδεται σε ακραίες θερμοκρασίες περιβάλλοντος, φαινόμενο ιδιαίτερα έντονο σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές.
Πρόσβαση στην Περίθαλψη και Καθυστέρηση Διάγνωσης
Σε αγροτικούς πληθυσμούς, οι νέοι καθυστερούν να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα και να φτάσουν σε μονάδες εγκεφαλικών. Χάνεται το θεραπευτικό παράθυρο και τα κατάλοιπα επιδεινώνονται, αναπαράγοντας τον κύκλο αναπηρίας και φτώχειας.
Πολυδιάστατες συνέπειες του εγκεφαλικού στους νέους
Η επιβίωση από εγκεφαλικό πριν τα 40 σημαίνει ότι κάποιος ζει με κινητικά ελλείμματα, αφασία ή επιληψία για παραγωγικές δεκαετίες. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος περιλαμβάνει κατάθλιψη, άγχος και μεταβολές στην εργασιακή ταυτότητα.
Το οικονομικό κόστος περιλαμβάνει μακροχρόνια αποκατάσταση, απώλεια οικογενειακού εισοδήματος και αυξημένες δημόσιες δαπάνες υγείας. Κάθε έτος ζωής με αναπηρία σε νέο άνθρωπο συνεπάγεται πολύ μεγαλύτερο κοινωνικό βάρος από ό,τι στην τρίτη ηλικία.
Οι οικογένειες αναλαμβάνουν μακροχρόνια φροντίδα, με συναισθηματικές και οικονομικές επιπτώσεις που επεκτείνονται σε παιδιά και συντρόφους — γεγονός που ενισχύει την ανάγκη για προληπτικά μέτρα.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να το αποτρέψουμε;
Η ενσωμάτωση μετρήσεων αρτηριακής πίεσης και λιπιδαιμικού προφίλ σε παιδιατρικές επισκέψεις καθυστερημένης εφηβείας ανιχνεύει παράγοντες κινδύνου πριν τα 30 και επιτρέπει έγκαιρες φαρμακευτικές παρεμβάσεις.
Η προώθηση φυτοφαγικών διατροφών, καθημερινής σωματικής δραστηριότητας και χώρων χωρίς καπνό μειώνει τη συστηματική φλεγμονή και βελτιώνει τον μεταβολισμό· τα σχολεία και οι χώροι εργασίας είναι βασικά σημεία παρέμβασης.
Εφαρμογές για την υγεία του εγκεφάλου παρακολουθούν την πίεση, τον καρδιακό ρυθμό και υπενθυμίζουν φάρμακα, φέρνοντας την παρακολούθηση πιο κοντά σε ψηφιοποιημένους πληθυσμούς με ελάχιστη επαφή με την υγειονομική περίθαλψη.
Συμπερασματικά
Η αύξηση των εγκεφαλικών σε νέους αποτελεί ένδειξη ότι η επιδημιολογική μετάβαση προχωρά ταχύτερα από το αναμενόμενο και ότι οι κλασικοί παράγοντες κινδύνου εμφανίζονται σε ολοένα και μικρότερες ηλικίες.
Η κατανόηση των πολλαπλών αιτίων εγκεφαλικού στους νέους — από την υπέρταση και την παχυσαρκία έως την ημικρανία με αύρα ή την αποκόλληση αρτηριών — επιτρέπει τον σχεδιασμό στοχευμένων και εξατομικευμένων στρατηγικών πρόληψης.
Η άμεση δράση με πολιτικές βασισμένες σε αποδείξεις, εκπαίδευση υγείας και ισότιμη πρόσβαση στην περίθαλψη αποτελεί την καλύτερη εγγύηση για την αναστροφή της τάσης και την προστασία των νέων γενιών από την αναπηρία που μπορεί να προληφθεί.
