Η δραματική μείωση των αποθεμάτων στους ταμιευτήρες που υδροδοτούν την Αττική ήταν ο κύρος λόγος για να κηρυχθεί το λεκανοπέδιο σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης – Το φαινόμενο της λειψυδρίας δεν είναι ελληνικό.
Σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης κηρύχθηκε η Αττική η Πάτμος και η Λέρος λόγω λειψυδρίας μετά την σχετική υπουργική απόφαση του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σταύρο Παπασταύρου.
Eίχε προηγηθεί και η θετική γνωμοδότηση της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) έπειτα από αίτημα της ΕΥΔΑΠ και μελέτη του ΕΜΠ, το οποίο ανέλαβε την υποστήριξη της Αρχής σε θέματα λειψυδρίας, με στόχο την τεκμηρίωση της ανάγκης για έργα fast track προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση.
Η πτώση των αποθεμάτων είναι καταιγιστική, αν και η κατάσταση απέχει ακόμη από την τραγική εικόνα του 1993 όταν είχαν περιοριστεί συνολικά στα 120 εκατ. κ.μ. με τον Μόρνο να διαθέτει μόλις 93,5 εκατ. κ.μ.. Ωστόσο, ήδη τα νερά στον Μόρνο έχουν περιοριστεί στα 159 εκατ. κ.μ. από 463 εκατ. κ.μ. το 2023.
Η συρρίκνωση της επιφάνειας της λίμνης και η σημαντική μείωση του αποθέματος δημιουργούν πίεση για άμεση θωράκιση της Αττικής, πριν οι ελλείψεις μετατραπούν σε πραγματική απειλή για την καθημερινότητα εκατομμυρίων κατοίκων. Στόχος των αρχών είναι να κινηθεί κάθε διαθέσιμο εργαλείο ώστε τα αναγκαία έργα να μη χαθούν μέσα σε γραφειοκρατικά εμπόδια, με την κρίση να λειτουργεί πλέον ως καταλύτης για άμεση δράση.
1. Γιατί φτάσαμε σε αυτή την κατάσταση;
Η κύρια αιτία είναι η δραματική μείωση των αποθεμάτων στους ταμιευτήρες που υδροδοτούν την Αττική. Για παράδειγμα, το επίπεδο της στάθμης του νερού στον ταμιευτήρα του Ευήνου βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, ακόμα χαμηλότερα από αυτά του 2008, ενώ το γεγονός ότι η ξηρασία φαίνεται να είναι πιο έντονη στην, κρίσιμη από πλευράς υδροφορίας, λεκάνη του Ευήνου, και σε κάθε περίπτωση έχει αξιοσημείωτα μεγάλη διάρκεια, δικαιολογεί πλήρως την αυξημένη ανησυχία από πλευράς ΕΥΔΑΠ ΑΕ.
Η παραπάνω πτώση οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων. Η κλιματική αλλαγή έχει εντείνει τους ρυθμούς μείωσης αποθεμάτων νερού. Μέχρι το 2021 τα αποθέματα στους ταμιευτήρες ήταν σταθερά, στο 1,1 δις κυβικά μέτρα. Δεν μειώνονταν. Από το 2022, άρχισε η μείωση των αποθεμάτων που αγγίζει τα περίπου 250 εκατ. κυβικά μέτρα ανά έτος. Επιπλέον, σημειώνεται μείωση των βροχοπτώσεων κατά περίπου 25%, αύξηση της ετήσιας εξάτμισης κατά περίπου 15% και αύξηση της κατανάλωσης κατά περίπου 6%. Όλα αυτά τα στοιχεία, συντείνουν στο ότι η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει, μετά την Κύπρο, το υψηλότερο υδατικό στρες στη νότια Ευρώπη. Ως υδατικό στρες, εννοούμε το ποσοστό του διαθέσιμου νερού μιας περιοχής που απαιτείται για να καλυφθεί η ζήτηση – στη χώρα μας αυτό φτάνει το 70%. Η Αττική και η Θεσσαλονίκη, αντιπροσωπεύοντας πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας σε κατανάλωση πόσιμου νερού, βρίσκονται στο επίκεντρο.
Όλα αυτά οδήγησαν σε μια σειρά από επιστημονικές μελέτες ότι διανύουμε μια περίοδο έμμονης ξηρασίας, συγκρίσιμης μόνο με την ξηρασία της περιόδου 1988-1994, αν και όχι εξίσου ακραίας.
2. Τι σημαίνει «κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας»;
Σημαίνει ότι, λόγω της σημαντικής μείωσης των αποθεμάτων νερού στους ταμιευτήρες της Αττικής, το ΥΠΕΝ — με τη γνωμοδότηση της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ), κατόπιν αιτήματος της ΕΥΔΑΠ— αναγνωρίζει ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη για διαχείριση των υδατικών πόρων.
Η κήρυξη της Αττικής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας είναι μια διαδικασία που στηρίζεται σε υδρολογικά δεδομένα και επιστημονικά κριτήρια, ενώ στην πράξη δίνει προτεραιότητα στην υλοποίηση κρίσιμων έργων υποδομής (ταμιευτήρες, δίκτυα, ενίσχυση αποθεμάτων), έτσι ώστε να θωρακιστεί η επάρκεια νερού μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη εξυπηρέτηση της ύδρευσης και της άρδευσης.
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης αποτελεί την ύστατη ευκαιρία της Πολιτείας να ολοκληρώσει με ταχύτητα και αποφασιστικότητα έργα αντιμετώπισης λειψυδρίας και να θωρακίσει την Αττική πριν να είναι πολύ αργά.
3. Πόσο επηρεάζει τον πολίτη;
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν συνοδεύεται από μέτρα περιορισμού που αφορούν τους πολίτες. Ο συναγερμός σηματοδοτεί τις ενέργειες της Πολιτείας, προκειμένου να θέσει σε ακόμα πιο υψηλή προτεραιότητα την άμεση έναρξη των απαραίτητων έργων. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η εξέλιξη αυτή κάνει ακόμα πιο ξεκάθαρη την ευθύνη που έχουμε όλοι ως πολίτες σχετικά με την προστασία του πολύτιμού αυτού πόρου. Ο κόκκινος συναγερμός δεν σημαίνει περικοπές ή περιορισμούς. Σημαίνει υπεύθυνη στάση από όλους.
Μπορεί να έχει έρθει η ώρα των αποφάσεων για τα μεγάλα έργα που πρέπει να υλοποιηθούν, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να βελτιωθεί σημαντικά το ποσοστό ευαισθητοποίησης και χρήσης του νερού. Παρά το γεγονός ότι δεν έχουν ληφθεί έκτακτα μέτρα περιορισμού της κατανάλωσης, η συνειδητή και υπεύθυνη αξιοποίηση των υδάτινών μας πόρων είναι σημαντική — ειδικά όταν γνωρίζουμε ότι τα αποθέματα είναι περιορισμένα. Ήδη η ΕΥΔΑΠ έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα της αναλυτικές πληροφορίες για την εξοικονόμηση νερού στο σπίτι.
4. Γιατί τώρα και όχι νωρίτερα;
Διότι τώρα οριστικοποιήθηκαν τα επιστημονικά δεδομένα, τα οποία στοιχειοθετούν την ανάγκη για άμεσα μέτρα. Το αίτημα της ΕΥΔΑΠ προς την αρμόδια Αρχή, στηρίχθηκε σε επιστημονικές μελέτες και διαρκή παρακολούθηση των υδρολογικών δεδομένων. Ο συνδυασμός όλων αυτών μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι φτάνουμε σε ένα κρίσιμο σημείο.
Η σημερινή εξέλιξη δεν αποτελεί «κεραυνό εν αιθρία». Παρακολουθούμε όλα τα τελευταία χρόνια τις πολυεπίπεδες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στο ζήτημα της λειψυδρίας εξ ου και έχουν εξεταστεί πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις πριν καταλήξουμε στα έργα και τις παρεμβάσεις που έχουν ήδη παρουσιαστεί. Έχει γίνει επί μακρόν μελέτη βέλτιστων διεθνών πρακτικών και έχουν αναλυθεί διαφορετικά μοντέλα που έχουν χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικές χώρες πριν δημιουργηθεί αυτό το στρατηγικό σχέδιο για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας που έχει παρουσιαστεί.
Επιπλέον, απαιτήθηκαν ερευνητικές γεωτρήσεις και διεξοδικές μελέτες, προκειμένου να αποκρυσταλλωθούν τα έργα που θα πετύχουν την μεσομακροπρόθεσμη υδροδότηση της Αττικής για τα επόμενα 25 χρόνια.
Κατά συνέπεια κρίνεται ότι ο κίνδυνος λειψυδρίας σε χρονικό ορίζοντα έτους αλλά και για τα επόμενα 2-5 χρόνια είναι ορατός και δικαιολογεί αυξημένη ανησυχία, επαγρύπνηση και επίσπευση δράσεων θωράκισης του υδροσυστήματος – αλλά όχι πανικό.
5. Τι σημαίνει πρακτικά η επιτάχυνση των διαδικασιών;
Η ενεργοποίηση του αρ. 55 του νόμου 5215/25 σημαίνει ότι η διαδικασία των ωριμάνσεων γι’ αυτά τα – απαιτούμενα- μεγάλα έργα γίνεται μέσα από τη Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασία του Υπερταμείου. Μπαίνουν δηλαδή σε προτεραιότητα και σε διαδικασία επιτάχυνσης. Σε κάθε περίπτωση, τηρούνται απαρέγκλιτα όλες οι διαδικασίες διαφάνειας και προφανώς νομιμότητας, με την εγγύηση του PPF όπως εξάλλου συμβαίνει σε δεκάδες κρίσιμα για τη χώρα μας έργα.
6. Ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Έχει ήδη υπάρξει μια μεγάλη μελέτη και σχεδιασμός από την ΕΥΔΑΠ, σε συνεργασία με την Πολιτεία και με την κατεύθυνση των αρμοδίων, για μια σειρά από απαραίτητα έργα και παρεμβάσεις. Τα έργα αυτά έχουν παρουσιαστεί ήδη στη δημόσια συζήτηση. Πέρα από τη μελετητική τους ωρίμανση πλέον, προκειμένου να ξεκινήσει τάχιστα η υλοποίηση, αυτό που έχει επίσης σημασία είναι να υπάρξει η απαραίτητη ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων και η διαβούλευση, η κατανόηση των προκλήσεων και των επιλογών που υπάρχουν.
7. Μόνο η Ελλάδα έχει πρόβλημα λειψυδρίας;
Το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό, αλλά έχει ένα ευρύτερο γεωγραφικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με στοιχεία της European Environment Agency (EEA), περίπου το 30 % του πληθυσμού της νότιας Ευρώπης ζει σε περιοχές με μόνιμη υδατική πίεση, ενώ έως και το 70 % αντιμετωπίζει εποχική λειψυδρία κατά τους θερινούς μήνες. Η λειψυδρία στη Μεσόγειο δεν είναι απλώς μια περίοδος ανομβρίας — είναι μια δομική πρόκληση που απειλεί την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον.
Η Ισπανία αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση: τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας και θερμότερων, πιο ξηρών χειμώνων που έχουν οδηγήσει σε σημαντική μείωση των αποθεμάτων νερού. Τα υπόγεια ύδατα έχουν υποχωρήσει επικίνδυνα, με κίνδυνο εισροής θαλάσσιου νερού και υποβάθμισης των πόρων.
Γι’ αυτό η Ισπανία όπως και πολλές άλλες χώρες της περιοχής υλοποιούν ολοκληρωμένες παρεμβάσεις για το νερό, τις οποίες η Ελλάδα τις έχει μελετήσει και έχει αξιοποιήσει να συμπεράσματα που προκύπτουν.
Τέλος, το ίδιο φαινόμενο λειψυδρίας αντιμετωπίζει η Κύπρος και η Ιταλία, αλλά και η Νότια Γαλλία. Συνεπώς, η Δυτική και Νοτιοανατολική Ευρώπη καλούνται να βρουν άμεσα λύσεις για ένα κοινό πρόβλημα.
