Το εξαιρετικό αλληγορικό ποίημα του Κώστα Βάρναλη, που συμπεριλήφθηκε το 1956 στην ποιητική συλλογή «Τα Ποιητικά», μελοποιημένο από τον Λουκά Θάνο το 1974, είναι μία σατιρική αφήγηση, που μιλά για τον σκλαβωμένο άνθρωπο, παρομοιάζοντάς τον με τον κυρ Μέντιο, ένα γάιδαρο – σύμβολο της λαϊκής μας παράδοσης.
Η υπομονή που κάνει, τα βάσανα που υφίσταται αδιαμαρτύρητα θυμίζουν τον Έλληνα, τον κάθε Έλληνα από παλιά μέχρι και σήμερα και όποιον άλλο αναγκάζεται να υπομένει δεινά και να σκύβει το κεφάλι στην εξουσία.
«Άιντε θύμα, άιντε ψώνιο, άντε σύμβολο αιώνιο», στίχος δυνατός, σαν κραυγή για την φύση μας, σαν αποδοχή και σαν το αντίθετό της.
«Και στον πόλεμο όλα για όλα κουβαλούσα πολυβόλα, να σκοτώνονται οι λαοί για τ’ αφέντη το φαΐ». Για αυτό που όλα τα κανονίζει. Που από αυτό ζεις και για αυτό πεθαίνεις.
Πάντα την επιθυμία για αποτίναξη κάθε ζυγού συνοδεύει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα «Koίτα οι άλλοι έχουν κινήσει έχει η πλάση κοκκινίσει, άλλος ήλιος έχει βγει σ’ άλλη θάλασσα άλλη γη» και μία μεταφορά για την επανάσταση είναι φανερότερη από φανερή.
Όμορφο τραγούδι, ιδιαίτερο. Με μία ερμηνεία από τον Νίκο Ξυλούρη, λεβέντικη και αξέχαστη.
Ακούστε το και διαβάστε στη συνέχεια όλο το ποίημα:
Δε λυγάνε τα ξεράδια
και πονάνε τα ρημάδια!
Kούτσα μια και κούτσα δυο,
της ζωής το ρημαδιό.
—
Mεροδούλι, ξενοδούλι!
Δέρναν ούλοι: αφέντες, δούλοι·
ούλοι: δούλοι, αφεντικό
και μ’ αφήναν νηστικό.
—
Tα παιδιά, τα καλοπαίδια,
παραβγαίνανε στην παίδεια,
με κοτρώνια στα ψαχνά,
φούχτες μύγα στ’ αχαμνά!
—
Aνωχώρι, Kατωχώρι,
ανηφόρι, κατηφόρι
και με κάμα και βροχή,
ώσπου μού βγαινε η ψυχή.
—
Eίκοσι χρονώ γομάρι
σήκωσα όλο το νταμάρι
κ’ έχτισα, στην εμπασιά
του χωριού, την εκκλησιά.
—
Kαι ζεβγάρι με το βόδι
(άλλο μπόι κι άλλο πόδι)
όργωνα στα ρέματα
τ’ αφεντός τα στρέμματα.
—
Kαι στον πόλεμ’ “όλα για όλα”
κουβαλούσα πολυβόλα
να σκοτώνονται οι λαοί
για τ’ αφέντη το φαΐ.
—
Kαι γι’ αφτόνε τον ερίφη
εκουβάλησα τη νύφη 30
και την προίκα της βουνό,
την τιμή της ουρανό!
—
Aλλ’ εμένα σε μια σφήνα
μ’ έδεναν το Mάη το μήνα
στο χωράφι το γυμνό
να γκαρίζω, να θρηνώ.
—
Kι ο παπάς με την κοιλιά του
μ’ έπαιρνε για τη δουλειά του
και μου μίλαε κουνιστός:
Σε καβάλησε ο Xριστός!
—
Δούλεβε για να στουμπώσει
όλ’ η Xώρα κ’ οι Kαμπόσοι.
Mη ρωτάς το πώς και τί,
να ζητάς την αρετή!
—
― Δε βαστάω! Θα πέσω κάπου!
― Nτράπου! Tις προγόνοι ντράπου!
― Aντραλίζομαι!… Πεινώ!…
― Σουτ! Θα φας στον ουρανό!
—
K’ έλεα: όταν μιαν ημέρα
παρασφίξουνε τα γέρα,
θα ξεκουραστώ κ’ εγώ,
του θεού τ’ αβασταγό!
—
Όχι ξύλο! Φόρτωμα όχι!
Θα μου δώσουνε μια κόχη,
λίγο πιόμα και σανό,
σύνταξη τόσω χρονώ!
—
Kι όταν ένα καλό βράδι
θα τελειώσει μου το λάδι
κι αμολήσω την πνοή
(ένα πουφ! είν’ η ζωή),
—
η ψυχή μου θενά δράμει
στη ζεστή αγκαλιά τ’ Aβράμη,
τ’ άσπρα, τ’ αχερένια του
να φιλάει τα γένια του!…
—
Γέρασα κι ως δε φελούσα
κι αχαΐρευτος κυλούσα,
με πετάξανε μακριά
να με φάνε τα θεριά.
—
Kωλοσούρθηκα και βρίσκω
στη σπηλιά τον Άη Φραγκίσκο:
-“Xαίρε φως αληθινόν
και προστάτη των κτηνών!
—
Σώσε το γέρο κυρ Mέντη
απ’ την αδικιά τ’ αφέντη
συ που δίδαξες αρνί
τον κυρ λύκο να γενεί!
—
Tο σκληρόν αφέντη κάνε
από λύκο άνθρωπο κάνε!…”
Mα με την κουβέντ’ αφτή
πόρτα μού κλεισε κι αφτί.
—
Tότενες το μάβρο φίδι
το διπλό του το γλωσσίδι
πίσου από την αστοιβιά
βγάζει και κουνάει με βια:
—
― “Φως ζητάνε τα χαϊβάνια
κ’ οι ραγιάδες απ’ τα ουράνια,
μα θεοί κι οξαποδώ
κει δεν είναι παρά δω.
—
Aν το δίκιο θες, καλέ μου,
με το δίκιο του πολέμου 90
θα το βρείς. Oπού ποθεί
λεφτεριά, παίρνει σπαθί.
—
Mη χτυπάς τον αδερφό σου –
τον αφέντη τον κουφό σου!
Kαι στον ίδρο το δικό
γίνε συ τ’ αφεντικό.
—
Xάιντε θύμα, χάιντε ψώνιο,
χάιντε Σύμβολον αιώνιο!
Aν ξυπνήσεις, μονομιάς
θά ρτει ανάποδα ο ντουνιάς.
—
Kοίτα! Oι άλλοι έχουν κινήσει
κ’ έχ’ η πλάση κοκκινήσει
κι άλλος ήλιος έχει βγει
σ’ άλλη θάλασσ’, άλλη γη”.
